Bilim-Teknik Kitapları

Jeolojinin Eduard Suess’e Kadarki Kısa Tarihi

A. M. Celal Şengör

 “Elinizdeki kitabı yazarken ben, jeoloji tarihini, bilimin adım adım nasıl bugüne doğru geldiğini düşünerek kaleme aldım. Okuyucu bu kitapta daha önce hiçbir jeoloji tarihçesinde görmediği bazı yeni yorumlar görecektir ki bunların sanırım en önemlisi tabaka (katman) kavramının stratigrafiye yaptığı, ancak ne yazık ki kaçınılmaz olan olumsuz etki hakkındadır. Suess’e kadarki jeoloji tarihi aslında kendi içinde bir bütün teşkil eder ve günümüzdeki jeolojinin oluşma sürecini kapsar. Suess’ten itibaren jeoloji her modern jeologun hiç sıkıntı çekmeden takip edebileceği bir şekil ve içerik kazanmıştır. Ancak bu modern dönem, eskiden tevarüs edilmiş pek çok önyargı da içermektedir ki günümüz jeologlarının ezici çoğunluğu bunlardan habersizdirler. Son zamanlarda jeolojide oluşan dizi stratigrafisi, teranoloji gibi çıkmaz sokakların oluşumu bu ön yargıları ve bunların geçmişte jeolojinin başına açtığı dertleri bilmemekten kaynaklandığı görülmektedir. Günümüzde bile Hersinyen (veya Varisk), Kaledonyen, Alpin gibi terimlerin bütün dünyada bazıları tarafından orojenez yaşları olarak kullanılmaya devam edilmesi benzer bir aymazlığın ürünüdür. Daha birkaç sene evveline kadar Türkiye’de ‘Varisk’ olaylarından bahseden makaleler yayımlanmıştır ki bu, bu kavramın nereden ve hangi içerikten çıktığını bilmemekten neş’et eden bir durumdur. Büyük bir zaman kıtlığında yazılmış olan bu küçük kitap ümid ederim ülkemdeki jeologlara ve jeoloji ve fizikî coğrafya öğrencilerine faydalı olur. Umarım ileride bunu zenginleştirecek ve günümüze kadar getirebilecek imkânı bulabilirim.” Dünyanın en saygın jeolog, bilim insanı ve üniversite hocalarından biri olan Prof. Dr. A.M. Celâl Şengör, pek çok Türkçe bilimsel kitabın önsözünde karşılaştığımız ‘Türkçe’de bu konuda kitap ne yazık ki yoktur’ veya ‘olanlar yetersizdir’ sözlerinin Jeolojinin Eduard Suess’e Kadarki Kısa Tarihi kitabı için geçerli olmadığını, zira böyle bir kitabı dünyanın geri kalanında da görmediğini belirtiyor. Şengör, bilimsel birikimini aktardığı bu eserle bilim dünyasına ve jeoloji disiplinine eşsiz bir katkı sunuyor.

Hayal Bile Edemeyeceğimiz Varlıklar Kitabı

Caspar Henderson

 Hayvanlar âlemi insanı ezelden beri büyülemiştir. Kimi gerçek, kimi hayal ürünü olan hayvanlar efsanelerde, masallarda, sanat eserlerinde sık sık boy gösterir. Çağımızda artık ejderhaların, Zümrüdüanka kuşunun ya da tek boynuzlu atların gerçekte var olmadıklarını biliyoruz. Peki ama var olan bazı hayvanların da en az onlar kadar ilginç ve büyüleyici olduklarını biliyor muyuz? Borges’in Düşsel Varlıklar Kitabı’ndan ve ortaçağ hayvannamelerinden esinlenen bu kitapta Caspar Henderson, evrimin yaratıcılığının insanın hayal gücünden hiç de aşağı kalmadığını gözler önüne seriyor. Sevimli yüzüyle aksolotldan tehditkâr görünümüyle dikenli moloka, dayanıklı su ayısından yanardöner Venüs kuşağına birçok sıradışı hayvanı daha yakından tanımamıza, aşina olduğumuz bazı hayvanların ise bir o kadar sıradışı özelliklerini keşfetmemize imkân sağlıyor. Bunu yaparken de bilimin yanı sıra edebiyat, sanat, felsefe, mitoloji ve tarihten faydalanarak zengin bir metin ortaya koyuyor. Fakat hemen belirtelim: Hayal Bile Edemeyeceğimiz Varlıklar Kitabı bir ucube sirki değil. Amacı ele aldığı hayvanları ötekileştirmek değil, bilakis (kendisi de bu kitapta yer alan) insanla diğer hayvanlar arasındaki derin evrimsel bağı, farklarımızın yanı sıra benzerliklerimizi vurgulamak ve bazıları yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan hayvanlara karşı sorumluluklarımızı hatırlatmak.Dünya hayal bile edemeyeceğimiz varlıklarla dolu, diyor Henderson. Onları koruyabilmek için öncelikle hayal gücümüzü, onların gerçekliklerini daha iyi anlayacak şekilde genişletmemiz lazım.   

Hayvanların Gizli Yaşamı

Peter Wohlleben

 “Geyikler, yabandomuzları ya da kargaların, kendi içinde mükemmel olan hayatlarını yaşarken eğlenebildiklerini de kavrayan biri, kadim ormanlardaki yapraklar arasında neşeyle dolaşan o minik hortumluböceklerine de saygı duyabilir belki.” Kimisi evimizin sakini, kimisi sokakların, kimisiyle penceremizde karşılaşıyoruz kimisiyle yabanda, ama kesin olan şu ki  ne zaman seslerine kulak versek günümüz güzelleşiyor. Ne kadar farkında olduğumuz bir yana onları duyuyor, onları görüyor, onları etkiliyor ve onlardan etkileniyoruz. Bu kitap farklılıklarıyla bizi büyüleyen hayvanlarla duygu, düşünce ve değerler dünyamızdaki ortaklıkları gösteriyor. Bu sayede bizi hayvanlar âleminin diğer üyeleriyle ilgili varsayımlarımızı sorgulamaya ve bizimki kadar kırılgan yaşamlarına iştirak ederken bu bilgiyle hareket etmeye davet ediyor. Doğa üzerine yazdığı kitapları onlarca dile çevrilip milyonlarca okura ulaşan Peter Wohlleben bu kitabında birbirlerine adlarıyla seslenen kuzgunlardan kendi yaptıklarına kafa yorup pişman olan sıçanlara, tavukları kandıran horozlardan sadık domuzlara, utangaç atlardan yas tutan geyiklere ve yavrularını eğiten keçilere kadar yeryüzünü paylaştığımız türlü çeşit hayvanın hikâyesine yer veriyor. “Etkileyici ve okunaklı diliyle Peter Wohlleben’ın bu kitabı da başka bir cevher. Yazarın bilimsel keşiflerle kendi deneyimlerini harmanlamaktaki ustalığı sayesinde her bir sayfasını zevkle okudum. Siz de okuyun ve bir daha asla yeryüzünü diğer canlıların renkli ve zengin yaşamlarıyla paylaştığımız konusunda şüpheye düşmeyin.” Jonathan Balcomb

Yaratılıştaki Çatlak : Gen Düzenlemenin Evrime Hükmeden İnanılmaz Gücü

Jennifer A. Doudna

Bir teknoloji düşünün, öncekilere hiç benzemiyor. Bu teknolojiyi kullanarak mantarlardan insanlara, her türlü canlı varlığın genetik kodunu istediğiniz biçimde değiştirebiliyorsunuz. Artık evrimsel mekanizmaların devreye girmesini beklemenize gerek yok; saatler içinde ölümcül genetik hastalıkları iyileştirebiliyor, domuzları insanların hizmetine girecek organ fabrikalarına dönüştürebiliyor, bitkilere ve hayvanlara hayal edebileceğiniz her türlü özelliği kazandırabiliyorsunuz. Tabii insanlara da… Üstelik bunu inanılmaz bir kesinlik, kolaylık ve etkinlikle yapıyorsunuz. Yaratılıştaki Çatlak, biyoloji tarihinin dönüm noktası niteliğindeki bu teknolojiyi, yani CRISPR-Cas9 Gen Düzenleme yöntemini, kâşfi Jennifer A. Doudna’nın ağzından aktarıyor. Biyokimya alanının öncü isimlerinden Doudna’yı bu biyoteknolojiye taşıyan upuzun, dolambaçlı ve zahmetli yol aynı zamanda bilimde yeni bilgilere ulaşmanın ancak kolektif çalışma ve dayanışmayla mümkün olduğunu gösteren göz kamaştırıcı bir hikâye. Jennifer A. Doudna, CRISPR’ın sadece hastalıklara değil, iklim değişikliği, çevresel yıkımlar, gıda güvenliği gibi sorunlara da çare olabileceğini, ancak bu işe bilimciler, şirketler, hükümetler ve halkların birlikte soyunması gerektiğini savunuyor. Yaratılıştaki Çatlak işte tam bu saikle, CRISPR’ı halka anlatmak için kaleme alınmış. Doudna’ya göre insanlık tarihini geri dönülmez biçimde değiştirebilecek güçteki CRISPR’la ilgili tartışmaya dahil olmak hepimizin sorumluluğu. Ancak Doudna “İş, açık fikirli olmakla başlıyor” diyor. Peki, biyolojinin sınırlarını zorlarken mevcut ahlaki, hukuki ve siyasi sınırları da yoklayacak olan CRISPR’ı hakkıyla değerlendirebilecek kadar açık fikirli olabilecek miyiz? Yaşayıp göreceğiz

Arıların Bildikleri ve Dünyamızdaki Yaşam İçin Önemleri

Thor Hanson

 Arıları bal üreten, kovanlarda yaşayan, ara sıra da iğneleriyle bizi sokan canlılar olarak görürüz çoğunlukla. Oysa bundan çok daha fazlasıdırlar. Yediğimiz meyve, sebze ve tahılların birçoğu onların taşıdığı polenler sayesinde yetişir örneğin; birçok bitki onların sayesinde ürer. Peki her üç lokmamızdan birini borçlu olduğumuz bu çalışkan dostlarımız hakkında ne biliyoruz?Arıları incelemeye başladıktan sonra tam bir arı sevdalısına dönüşen doğabilimci Thor Hanson, bu kitapta bizi zengin ve büyüleyici bir mikrokozmosa davet ediyor. Balarıları, eşekarıları ve yabanarılarından başka arı tanımıyorsanız şaşırmaya hazır olun, çünkü birbirinden ilginç özellikleri ve yaşam tarzlarıyla çeşit çeşit arı tanıyacaksınız: kazıcılar, madenciler, duvarcılar, yaprak kesenler, üçkâğıtçı guguk arıları ve daha niceleri. Bu esnada arılarla ilgili birçok sorunun yanıtını öğreneceksiniz: Arılar nasıl ortaya çıkıp farklılaştı? Çiçeklerle birlikte nasıl evrim geçirdiler? İnsanın evriminde nasıl bir rol oynadılar? Günümüzde arı nüfusunu tehdit eden etkenler neler? Arıların azalması insanlar ve dünya ekosistemi için ne anlama geliyor? Arısız bir dünya neye benzer? Onları korumak için ne yapabiliriz?“Bugün geldiğimiz noktada arıların yardımımıza ihtiyaç duyduğuna şüphe yok,” diyor Hanson. “Ama en az onun kadar merakımıza da ihtiyaçları var. Varlığımızda hayati bir rol üstlenen bu canlıların tarihini ve biyolojik yapısını incelemek insanı kolayca bir arı meraklısına çevirebilir, ki elinizdeki kitabın amacı da bu aslına bakılırsa.”

50 Soruda Evrim

Çağrı Mert Bakırcı

 Popüler bilim platformu Evrim Ağacı’nın kurucusu Çağrı Mert Bakırcı bu kitapta tartışmalarda sıkça gündeme getirilen ve evrimle ilgili kafa karışıklıklarına neden olan sorulara, bilimsel gerçekler çerçevesinde doyurucu yanıtlar veriyor. Bakırcı’nın evrimin pek çok boyutuyla ilgili bilimsel gerçekleri anlatırken ele aldığı kimi sorular şöyle:Evrim “sadece bir teori mi”; ispatlanmamış mı? Evrim teorisini reddeden biliminsanı yok mu? Evrimin kanıtları neler? Cansız atomlar nasıl canlılık yaratır? Bir tür yeni bir türe nasıl dönüşür? Evrime yönelik deney ve gözlemlerde bakteriler hâlâ bakteri, balıklar hâlâ balık, kuşlar hâla kuş değil mi? Canlıların belirli ortamlara uyum sağlaması sadece adaptasyon olamaz mı? Mutasyonlar her zaman zararlı mı? Evrimsel süreçte genlere yeni bilgi nasıl yüklenir? Evrim her şeyi tesadüfle mi açıklar? Evrimi gözleyebilir miyiz? Evrim termodinamik yasalarıyla çelişir mi?  Canlıların milyonlarca yılda hiç değişmeyen fosilleri evrimi çürütmez mi? Göz veya beyin gibi karmaşık yapılar evrimle nasıl var olabilir? Zekâ bu kadar avantajlıysa, insan dışındaki türlerde neden evrimleşmedi? İnsanlar maymunlardan evrimleştiyse, neden hâlâ maymunlar var? İnsan evrimin son ürünü mü? Evrim bir süpergücün yaratma yöntemi olamaz mı? Evrimle yaratılış çelişir mi?

Hayvanların Gizli Yaşamı

Peter Wohlleben

 “Geyikler, yabandomuzları ya da kargaların, kendi içinde mükemmel olan hayatlarını yaşarken eğlenebildiklerini de kavrayan biri, kadim ormanlardaki yapraklar arasında neşeyle dolaşan o minik hortumluböceklerine de saygı duyabilir belki.” Kimisi evimizin sakini, kimisi sokakların, kimisiyle penceremizde karşılaşıyoruz kimisiyle yabanda, ama kesin olan şu ki  ne zaman seslerine kulak versek günümüz güzelleşiyor. Ne kadar farkında olduğumuz bir yana onları duyuyor, onları görüyor, onları etkiliyor ve onlardan etkileniyoruz. Bu kitap farklılıklarıyla bizi büyüleyen hayvanlarla duygu, düşünce ve değerler dünyamızdaki ortaklıkları gösteriyor. Bu sayede bizi hayvanlar âleminin diğer üyeleriyle ilgili varsayımlarımızı sorgulamaya ve bizimki kadar kırılgan yaşamlarına iştirak ederken bu bilgiyle hareket etmeye davet ediyor. Doğa üzerine yazdığı kitapları onlarca dile çevrilip milyonlarca okura ulaşan Peter Wohlleben bu kitabında birbirlerine adlarıyla seslenen kuzgunlardan kendi yaptıklarına kafa yorup pişman olan sıçanlara, tavukları kandıran horozlardan sadık domuzlara, utangaç atlardan yas tutan geyiklere ve yavrularını eğiten keçilere kadar yeryüzünü paylaştığımız türlü çeşit hayvanın hikâyesine yer veriyor. “Etkileyici ve okunaklı diliyle Peter Wohlleben’ın bu kitabı da başka bir cevher. Yazarın bilimsel keşiflerle kendi deneyimlerini harmanlamaktaki ustalığı sayesinde her bir sayfasını zevkle okudum. Siz de okuyun ve bir daha asla yeryüzünü diğer canlıların renkli ve zengin yaşamlarıyla paylaştığımız konusunda şüpheye düşmeyin.” Jonathan Balcomb

Fikir Jimnastiği

Sami Demirkıran

 Bazı problemler vardır ki, bunların çözümü sadece temel bilgi, sağduyu, sezgi, analitik düşünce gerektirirken bazı problemler ise matematiğin gizli güzelliğinin gizeminde olup bunların çözümü için bazı formüllere ihtiyaç duyulsa da yine aynı temel kavramlara gereksinim duyulmaktadır. Yaratıcı fikirlere ve düşünme yeteneğine her kişinin bir potansiyeli olmakla birlikte çözümleme esnasında bu potansiyel kullanılmamaktadır. Yaratıcılığın gerçek gücü bilinçaltında yatar. Farklı tiplerdeki problemlerin çözümleri için yapılan düşünme egzersizleri, beyinin jimnastiğidir. Beyin sürekli yaratan ve yaklaşık yüz milyar hücre arasındaki bağlantıyı destekleyen çok karmaşık bir makinadır. “İşleyen demir ışıldar” misali yoğun yapılması gereken beyin jimnastiği egzersizleri beyinin formda tutulmasını sağlar. Matematikle ilgili bir sorunun çözümü, sayılardan ve hesap işlerinden ziyade bir düşünce biçimi, bir sanat eseri, bir metin parçası, bir yapboz, bir keşif kısacası fikirler dünyasına adım atmak için örüntüler, sayılar ve işlemlerle şekillenmesini sağlayan bir sanat dalıdır. Üniversite 1. sınıfta okula ilk başlanan günlerde yaşanan iç terörün sonrası süresiz boykotla karşılaşma sonrası geçici olarak aile ocağına dönüşümde Tubitak’tan burs almak isteyen bir tanıdığımın önüme matematik ve mantık karışımı 10 tane soru koymasıyla başladı bilmece merakı. Çok kısa sürede çözümlediğim yanıtlar sonrası o kişi %100 bursla eğitim almaya hak kazanmıştı. Mühendis ve Makina dergisinde yayınladığım derleme veya özgün bilmeceleri çözümleyenlere ödül vermeye başlayışım bende bir tutku oluşturmuştu. Elinizdeki kitap, sadece bir bulmaca kitabı değildir, hayattan kesitler, kesitten manzaralar, görselleyenlerin ortak konusunda paylaşılan ve çözüm bulmaya çalışan ipuçları ile bütünleşik bilmecelerle donatılmış bir kitaptır. Bazı sorularda çözümleri kendi içinde veya okuyanların çözümlemeleri için yardımcı olunmaya çalışılmışsa da bir tanesi hariç tamamı sonraki sayfalarda açıklamalı olarak çözümlenmiştir. Cevabı yazılmayan o bir tanesi için çözüm sayfalarında detay verilmiştir. Düş gücünüzün sınırlarını aşmanızı gerektirecek bazı soruları ise çözmekten vazgeçmezseniz, sonuca ulaştığınızda ayrı bir haz duymanın keyfini yaşayacaksınız.

Lapa Lapa Kelebek Yağıyordu

Charles Darwin

  Charles Darwin, henüz genç bir doğabilimciyken İngiliz Kraliyet Donanması'na ait Beagle adlı gemiyle beş yıllık bir yolculuğa çıkar. Rio de Janeiro’dan Avustralya’ya, Tahiti’den Falkland Adaları’na pek çok yeri görür ve buralara dair biyolojik, jeolojik ve antropolojik gözlemlerde bulunur. Lapa Lapa Kelebek Yağıyordu, Darwin’in Patagonya, Tierra del Fuego ve Macellan Boğazı'ndaki deneyimlerinden sahneleri, bu yerlerin doğasına, canlılarına ve yerlilerine dair çok özel gözlemlerini içeren bir seçki. Yolculuk dönüşü kaleme aldığı “Beagle Yolculuğu” adlı kitabından derlediğimiz, geminin güvertesine konan canlıların oraya nasıl geldiklerine dair isabetli tahminlerden Şili sıradağlarına doğru çıktığı yalnız bir yolculuğa kadar geniş bir yelpazeye yayılan bu bölümler, Darwin'in parlak bir biliminsanı olmanın yanı sıra, ne kadar iyi bir kaleminin olduğunu da gösteriyor.  

Yapay Zeka Yerimizi Alacak Mı? : 21. Yüzyıl İçin Bir Rehber

Shelly Fan

 Hep kitap’tan yenilikçi, bilgilendirici, çığır açıcı yepyeni bir dizi: Önemli Sorular! Bu kitaplar, hayatlarımızda ve bugünün dünyasında büyük etkisi olan temel meselelere yepyeni bir pencereden bakıyor. Eşsiz görsel tasarımı ve katmanlı metin yapısıyla karmaşık konuları anlamamızı kolaylaştırıyor. Geriye sadece önemli soruların ardındaki tartışmaların derinliklerine inmek kalıyor. Son altmış yılda makinelere hissetmeyi, öğrenmeyi, mantık yürütmeyi ve harekete geçmeyi öğreten bir teknoloji olan yapay zekâ alanında pek çok şaşırtıcı gelişme yaşandı. İnsansı robotlar ve sürücüsüz araçlar dünyayla kurduğumuz ilişkide radikal bir değişimin sinyallerini verirken, sosyal medyadan Netflix’e yapay zekâ evlerimize girdi bile. Yapay zekânın gerçekliğe hâkim olacağı bir eşikte miyiz? Bu gelişen alanın etik kuralları pratikte ne kadar geçerli olacak? İnsanlar yapay zekânın gerisinde mi kalacak? Bu ilham verici kitapta hepimizi ilgilendiren o ikilem tartışılıyor: Yapay zekâ toplumu ve insanlığı daha iyi bir geleceğe mi taşıyacak yoksa sonsuz gücüyle tüm gezegene hâkim olduğu bir distopyaya doğru mu ilerliyoruz?

Hayatımızdaki Algoritmalar : Günlük Kararların Bilgisayar Bilimi

Brian Christian

Yaşamımızın tamamı, belirli bir sorun grubuna yol açan mekân ve zaman kısıtları ile sınırlandırılmıştır. Bir günde ya da ömrümüz boyunca ne yapmalı ya da ne yapmamalıyız? Ne kadar karışıklığı kabul etmeliyiz? Bunlar insanlar açısından içinden çıkılmaz durumlara benziyor olabilirler fakat öyle değiller: Bilgisayarlar da aynı kısıtlamalarla karşı karşıyalar, bu nedenle bilgisayar bilimciler onlarca yıldır bu tür sorunların farklı versiyonlarıyla uğraşmaktadır. Ve buldukları çözümlerin bize öğreteceği çok ama çok şey var. Ünlü yazar Brian Christian ve bilişsel bilim uzmanı Tom Griffiths disiplinlerarası bu çalışmasında, bilgisayarların kullandığı algoritmaların insanlığın birçok sorununu nasıl çözebileceğini göz kamaştırıcı biçimde okuyuculara sunuyor. Daha iyi sezgilere nasıl sahip olunacağını, işleri ne zaman bitirmemiz gerektiğini, yorucu ve sıkıntılı seçimlerle nasıl başa çıkacağımızı ve başkalarıyla en iyi nasıl ilişki kuracağımızı açıklıyorlar. Evlilik için en doğru kişiyi bulmaktan park yeri seçimine, kişinin e-posta gelen kutusunu düzenlemesinden belleğin işleyişini anlamaya kadar bu kitap, bilgisayar biliminin bilgeliğini insan hayatı için çok önemli stratejilere dönüştürüyor. “Bu kitap kesinlikle mest edici… Genç matematik öğrencilerinden sıkça duyduğunuz ‘Neden ki? Bunu gerçek hayatta asla kullanmayacağım!’ argümanına karşı mükemmel bir panzehir. İster oyun teorisinin Yüzde 37 Kuralı olsun, isterse zihin-büküm olasılıklarının nispeten sade anlatımı, tüm iş burada sunulduğu kadar hem eğlenceli hem de pratik.” —Popular Science “Zorlayıcı ve eğlenceli. Bu kitap; zaman, mekân ve çaba kullanımında daha verimli olmanızı sağlayacak pratik tavsiyelerle dolu. Ve bu, bilgisayar bilimi ve insan zihninin işleyişi üzerine büyüleyici bir araştırmadır. Yapılacaklar listenizi optimize etmek, dolabınızı organize etmek veya insan hafızasını anlamak isteyenler için harika bir kitap.” —Charles Duhigg, Alışkanlıkların Gücü kitabının yazarı “Hesaplama modellerini insan psikolojisi ile birleştiren bir kitabı uzun süredir bekliyordum. Christian ve Griffiths tüm beklentilerimin üzerinde bir başarı yakaladı. Bu, dünyamızı işleten bilgisayar bilgisini -ve daha da önemlisi, hayatımız için ne anlam ifade ettiğini- herkesin anlayabileceği şekilde anlatan muhteşem bir kitap.” ?David Eagleman, Incognito: Beynin Gizli Hayatı kitabının yazarı