Avrupalı Esireler ve Müslüman Efendileri : Türk İllerinde Esaret Anlatıları

Avrupa ve Amerika edebiyatlarında esaret anlatıları çok önemli yer tutar. O kadar ki, roman türünün öncüleri oldukları bile öne sürülmüştür. Nitekim Don Quijote’den Robinson Crusoe’ya erken dönem romanlarının bir çoğuna “yabancı bir ülkede tutsaklık” motifine rastlanır. Yayınlandıkları dönemlerde çok popüler olan esaret alıntılarının bazısı gerçek anlamıyla bestseller düzeyine ulaşabilmiştir. Sadece Amerika’da Mağrip konulu 20 kadar esaret alıntısı yayınlanmış, bunlar neredeyse toplam 150 baskı yapmıştır. Bu başarının başlıca nedeni, anlatılanların, üretildikleri toplumlarda bir çok işlev birden görebilmesiydi: Din propagandası, savaş çığırtkanlığı, toplumsal eleştiri, toplumsal cinsiyetin inşası, erotizm ve dahası. Bu derlemede, Avrupalı kadınların “Türk” olarak nitelendirdikleri düşmanlar tarafından tutsak edilip, kurtulduktan sonra kaleme aldıkları ve 1683-1875 yılları arasında yayınlanmış olan 10 ayrı birinci şahıs esaret anlatısı yer almaktadır. Gerçi bu anlatıların çoğunun kurgusal olduğunu artık biliyoruz, ama yayınladıkları devirde gerçek oldukları varsayılmış, batı’nın Türkiye’ye ve daha genelde İslam dünyasına bakışını önemli şekillerde etkilemişlerdir. Ve etkilemeye devam etmektedirler. İkinci Körfez Savaşında, 3 Mart 2003 tarihinde birliğiyle beraber pusuya düşürülen, yaralı olarak bir Irak hastanesine kaldırılan ve orada dokuz gün bakım gördükten sonra büyük bir medya olayı haline getirilen bir askeri harekat sonucunda “esaretten kurtarılan” er Jessica Lynch, kamoyunun gözünde aynen bu kitaptaki esaret alıntılarından birini yaşamış; sarı saçlı, soluk tenli bir kadının esmer adamlar tarafından esir alındığı, ancak Tanrı’nın inayeti (ve de Amerikan ordusunun üstün becerisi!) sayesinde özgürlüğüne kavuştuğu birkaç yüzyıllık bir senaryoya yerleştirilmiş.